از سرگردانی تا  رهایی | یادی از  غلامحسین صدری افشار، نویسنده، مترجم و  پژوهشگر معاصر

به گزارش شهرآرانیوز، شاید اگر رد شوق به پژوهش و میل به مطالعه را در غلامحسین صدری افشار بگیریم، به سه نسل پیش از او برسیم. جایی که پدر پدربزرگش، میرزا حسن افشار اورمچی در ارومیه، مشغول ترجمه جلد سیزدهم بحارالانوار بود. جلوتر از آن، پدربزرگ غلامحسین صدری هم در قبای یکی از علمای نامدار شهر، اسم و رسم آبرومندی داشت. پدرش هم معلم بود. معلمی پرتلاش و مسئولیت پذیر که سال ۱۳۲۱ تهران را به مقصد ارومیه ترک کرد تا در سمت مدیر یک مدرسه کوچک در روستای دیزه تکه، به دانش آموزان منطقه خدمت کند، اما در همان سال با مرگی زودهنگام غلامحسین هشت ساله را در حالی تنها گذاشت که مادرش را نیز در سه سالگی از دست داده بود.

 حالا غلامحسین در فقدان پدر و مادر، بی آنکه خواهر یا برادری داشته باشد، هشت ماهی را به سختی در کنار عمویش پشت سر گذاشت، اما در نهایت به پیشنهاد خودش، پرورشگاه را برای ادامه زندگی انتخاب کرد. جایی که سرنوشت او را تغییر داد. پسرک شیرین زبان و خوش کلام پرورشگاه که هر بار با ورود چهره‌ای دولتی یا نظامی، مأمور خوشامدگویی بود، یک بار با دکلمه شعر به استقبال میهمانان می‌رفت و بار دیگر با زبان شیرین ترکی، دل میهمانان را به دست می‌آورد.

 تسلط او در پاسخ به سؤالات میهمانان مهم، او را به استعدادی کشف نشده و قابل توجه تبدیل کرده بود. تا آنجا که گاه به گاه کتاب‌هایی به عنوان هدیه برایش ارسال می‌شد که رفته رفته او را به مطالعه علاقه‌مند کرد. پس از آن به صلاحدید مدیران او را به تهران فرستادند تا در شرایط مناسبی به ادامه تحصیل بپردازد، اما وابستگی به شرایط زیستی پرورشگاه بیشتر از سه ماه او را پایبند تهران نکرد و در نهایت با اصرار خودش به ارومیه برگشت تا در کنار دیگر دوستان خود زندگی کند.

با این حال او نهایتا در سال ۱۳۲۷ به تبریز سفر کرد و تحصیلاتش را در آنجا به پایان ببرد، اما ماحصل سال‌های زندگی در پرورشگاه، نگارش نخستین کتاب غلامحسین صدری در سن چهارده سالگی با عنوان «وضع زندگی پرورشگاهی» بود. پس از آن نیز دست نوشته هایش پس از آنکه مدت‌ها در دفتر روزنامه ها، به غلط گیری آثار بزرگان مشغول بود، به شکلی پراکنده به چاپ رسید. زندگی مشقت بار استاد افشار همچنان که به کار در مشاغل گوناگون از قبیل روزنامه فروشی، آرایشگری و... می‌گذشت، اما او هرگز از مطالعه و نوشتن فاصله نگرفت و در نهایت سال ۱۳۳۶ نخستین کتاب شعرهایش را با نام «ابر‌های سرگردان» به چاپ رسانید و در ادامه دو مجموعه دیگر با عناوین «آوای جان» و «نیایش» را روانه بازار کرد. 

این اشعار پس از انقلاب اسلامی در کتابی به نام «از سرگردانی تا رهایی» به کوشش نسرین حَکَمی منتشر شدند، اما آنچه استاد غلامحسین صدری افشار را به یکی از چهره‌های ماندگار فرهنگ و ادب ایران تبدیل کرد، ورودش به عرصه فرهنگ نویسی بود. نزدیک به دوازده سال از زندگی استاد صدری افشار به مطالعه تاریخ علم گذشت و فرهنگ نویسی را با فیش نویسی کتاب «مخزن الادویه» در بنیاد فرهنگ ایران در سال ۱۳۴۵ آغاز کرد و در همان ایام مسئولیت انتشارات علمی وزارت علوم را بر عهده گرفت. 

ترجمه کتاب «مقدمه بر تاریخ علم» اثر جرج سارتن را نیز در همان سال‌ها به پایان برد. از ابتدای دهه ۶۰ تا آخرین روز‌های حیات نیز بیش از هرچیز به نگارش، ترجمه و ویرایش متمرکز شد. ماهنامه علمی فرهنگی «هدهد» را با دغدغه‌های علمی فرهنگی تأسیس کرد و در ادامه با نشریاتی، چون فصلنامه «بازتاب دانش» و «میراث علمی اسلام و ایران» همکار شد. دهه ۸۰، فصل تازه‌ای در نگارش فرهنگ نامه‌های زبان فارسی بود که کارنامه پرستاره صدری افشار را با «فرهنگ زبانزد‌های فارسی» درخشان‌تر کرد.

 فرهنگ نامه‌ای متفاوت از ضرب المثل‌ها که به اصطلاحات عامیانه فارسی همچون «صد سال به این سال ها»، «کوچیک شماییم»، «خدا حفظش کنه»، «خیر ببینی» و... می‌پرداخت. از جمله مهم‌ترین آثار او، فرهنگ سه جلدی «فرهنگ معاصر فارسی» است که با همکاری نسرین و نسترن حَکَمی منتشر شد. اثری تلفیقی از دو کتاب «فرهنگ فارسی امروز» و «فرهنگ فارسی اعلام». ۲۸ فروردین ۱۳۹۷ بود که خبر رسید غلامحسین صدری افشار، دو روز پس از عمل ناموفق پیچیدگی روده در سن هشتادوسه سالگی از دنیا رفت. فقدانی تألم برانگیز در حوزه فرهنگ و ادبیات معاصر ملی که دستمایه عمری مطالعه و پژوهش در زمینه فرهنگ نویسی، او و آثار به جای مانده اش را به سرمایه‌ای ارزشمند و فاخر تبدیل کرد.

فرهنگ مشاغل سنتی

غلامحسین صدری افشار در کتاب «فرهنگ مشاغل» سنتی با پرداخت به مشاغل سنتی کوشیده است تا واژگان مربوط به مشاغل قدیمی ایرانی را به همراه معنای این کلمات و اصطلاحات شرح دهد. کتابی جامع و پرکشش که با شرح فنون، ابزار و فرهنگ متعلق به هر شغل، علاقه‌مندان به تاریخ را به خود جلب می‌کند. «فرهنگ زبانزد‌های فارسی» غلامحسین صدری افشار، در این کتاب به سراغ بخش مهجور و نادیده گرفته شده زبان فارسی می‌رود تا اهمیت و زیبایی آن را مورد توجه قرار دهد. کتابی بر مبنای پژوهش‌های میدانی و علمی که علاوه بر یافته‌های کوچه بازاری، نیم نگاهی نیز به کتاب هایی، چون ضرب المثل دهخدا و داستان‌های جمالزاده و... داشته است.

در ادامه حتما بخوانید یادی از ابوالفضل زرویی نصرآباد، یکی از با معرفت‌های عالم